Sekswerkers of -verzorgenden

Sekszorg in verpleeghuizen gaat door. ‘Wij leveren zorg, net als fysiotherapeuten’

Al het sekswerk ligt stil, behalve bij aanbieders van ‘sekszorg’. De term medisch contactberoep wordt soms breed geïnterpreteerd, blijkt uit een rondvraag van Trouw. Is dat terecht of onverantwoord?

Als Mark Rutte op dinsdag 23 februari aankondigt dat alle contactberoepen weer open mogen, ‘behalve sekswerkers’, komt die boodschap volstrekt anders binnen bij de verschillende aanbieders van gespecialiseerd sekswerk in de zorg.


Zowel de eigenares van De ­Ultieme Zorg als van Flekszorg stuurt al jaren gespecialiseerde sekswerkers naar verpleeghuizen en woongemeenschappen, naar cliënten met een beperking of cliënten die erg oud zijn en geen gebruik kunnen maken van normale prostitutie. Maar die wel – zoals vrijwel elk mens – seksuele behoeften hebben.


Maureen Hellenbrand, eigenares van De Ultieme Zorg, voelt zich na de persconferentie vooral teleur­gesteld, net als reguliere prostitutieaanbieders. “Hoelang moeten spastische, zwaar autistische of eenzame cliënten nog zonder intimiteit?”, denkt ze. Maar Loet Berkelmans, ­eigenares van concurrent Flekszorg, reageert heel anders op Ruttes woorden. Ze werkt namelijk helemaal niet met ‘sekswerkers’, redeneert zij, maar met ‘seksverzorgenden’. Een medisch contactberoep, stelt Berkelmans, want haar bedrijf is een thuiszorgbedrijf. Flekszorg stond tijdens de eerste lockdown van voorjaar 2020 even op pauze, maar stuurt sinds half december weer gewoon seksverzorgenden naar verpleeghuizen, met een eigen coronaprotocol. De eerste zzp’ers zijn zelfs al met voorrang gevaccineerd.

‘Steunkousen doen we ook, maar dat is niet de reden waarom we komen’

Het is een opvallend grijs gebied waarin deze kleine, maar volgens seksuologen belangrijke branche zich bevindt. Van de vier grootste aanbieders in Nederland, samen goed voor naar schatting zo’n honderd werknemers, staken er twee hun werk omdat sekswerk sinds half december niet toegestaan is. De ­andere twee gaan door met werken, met mondkapjes, open ramen en het reinigen van oppervlakten, omdat ze als zorginstelling staan ingeschreven. “Kan je dit thuiszorg noemen?”, vraagt Hellenbrand zich vertwijfeld af. “Steunkousen doen we ook, ja. Maar dat is niet de reden waarom we komen.”

Nee, legt ze uit, de pakweg twintig sekswerkers van De Ultieme Zorg gaan normaal gesproken langs bij mensen met een beperking of bij ­ouderen, om ze te helpen met hun seksuele behoeften. Eerst een kopje thee drinken en kennismaken. Dan – afhankelijk van de hulpvraag – knuffelen, aftrekken, soms met ­elkaar naar bed of alleen een erotische massage, en vervolgens samen douchen.

Seksueel contact is een eerste ­levensbehoefte, zegt seksuoloog ­Yuri Ohlrichs, dus sekszorg is van groot belang. “Maar”, zegt hij ook, “het risico is nu groot, zeker bij deze doelgroep. Wacht even tot iedereen gevaccineerd is.”

Onzin, zegt Flekszorg-baas Berkelmans. “Wij leveren zorg, net als fysiotherapeuten, die ook doorgingen met werken. Wat is wezenlijk het verschil?”

‘De handen van de Parkinson-patiënt trilden niet meer’

“Wat ben je mooi”, zegt de oudere man met Parkinson als hij zijn voordeur in een Fries stadje opent, en Laura Decker (dan 59) ziet staan. Decker weet het nog precies, vertelt ze dertien jaar later, want hij was haar eerste cliënt. Ze weet nog hoe zijn handen steeds trilden terwijl ze samen gebakjes aten. Dat ze het zo lief vond dat hij zei hoe mooi ze was, terwijl ze gewoon wandelschoenen droeg en maar een beetje make-up. “Ik ben niet van het type korte rokjes, rode lippen.”

Decker (om privacyredenen niet haar echte naam) voelt zich zenuwachtig als ze met hem naar boven loopt. Hiervoor werkte ze in een laboratorium, dit type werk had ze nog nooit gedaan. “Vanwege zijn medicijnen had hij continu zin in seks, wist ik van tevoren.” Waar ze net nog rustig babbelden en een taartje aten, gaat het eenmaal boven heel snel. “Hij ging op me liggen en deed het als een konijn”, lacht Decker. “Ik kon hem niet bijhouden. Dat kwam ook door de medicijnen.”

Maar het is vooral de transformatie van de Parkinson-patiënt na hun sessie die enorme indruk maakt op Decker, en die ze later nog bij tientallen andere cliënten zou zien. “Hij was helemaal ontspannen. Zijn ­ handen trilden niet meer. Alsof een grote last van hem was afgevallen.”


Seksuoloog Ohlrichs van kenniscentrum Rutgers onderstreept dat intimiteit in verzorgingstehuizen van groot belang is, juist met de spanningen en eenzaamheid van de coronacrisis. “Seks is een onderdeel van ieders leven”, vult collega Ymke Kelders aan. “En dus ook van zorg.”

Vroeger had je het clichébeeld van een vieze oude man in een verzorgingstehuis die rare opmerkingen maakte, zegt Kelders. “Nu kijken we steeds meer naar waar die seksuele behoefte vandaan komt. Want als je veertig jaar lang met iemand samen slaapt en ineens alleen bent, dan doet dat iets met je.” Het kan volgens Kelders echt niet meer dat sommige verpleegkundigen niet ­weten dat medicijnen, bijvoorbeeld voor Parkinson, effect op seksueel gedrag kunnen hebben. “Gelukkig hebben steeds meer verzorgings­tehuizen een seksuoloog in dienst.”

Ohlrichs is blij met de gespecialiseerde sekswerkers voor mensen die oud zijn of een geestelijke of lichamelijke beperking hebben, waardoor ze soms niet zelf kunnen masturberen. Maar nu, tijdens deze lockdown, maakt hij zich zorgen. Niet alleen over frustraties bij cliënten die geen gebruik kunnen maken van Flekszorg, De Ultieme Zorg, Snoezelzorg of Stichting Alternatieve Relatie­bemiddeling (Sar), wat hij ‘ook erg vervelend’ vindt. Nee, meer zorgen maakt hij zich vanwege de aan­bieders die ondanks de maatregelen toch doorgaan met sekszorg, met ­name bij verzorgingstehuizen met veel kwetsbare ouderen. “Het risico is nu simpelweg te groot.”

Geen uitzondering

Klopt het inderdaad dat sekszorg nu niet door mag gaan? Ja, laat het ministerie van volksgezondheid, welzijn en sport (VWS) weten. Maar de verwarring binnen de sector – is dit prostitutie of zorg? – is tegelijkertijd te begrijpen. In eerste instantie schuift VWS de vraag door naar Sociale Zaken, die de vraag weer doorschuift naar het Nationaal Kernteam Crisiscommunicatie. Pas een week na de vraag van de journalist verwijst het Kernteam toch weer terug naar VWS, die met het antwoord komt. “Sekswerkers voor mensen met een beperking zijn geen uitgezonderd contactberoep.” En zelfs dat is niet helemaal duidelijk voor sommige aanbieders, want Flekszorg en Snoezelzorg zien hun werknemers niet als ‘sekswerkers’, maar als ‘seksverzorgenden’.

De redenen waarom de vier aanbieders zo anders met de regels omgaan, lijkt te verklaren door hun andere achtergronden, verschillende inschattingen van risico’s en financiële situaties. De Sar werd in de ­jaren tachtig vanuit ideologische grond opgericht in een zorgdorp bij Arnhem, werkt met semi-vrijwil­ligers en heeft geen winstoogmerk. Coördinator Jenny Koenders legt uit dat de Sar deels uit voorzorg de overheidsregels voor sekswerkers volgt. Want wat als een Sar-sekswerker een corona-uitbraak in een verzorgingstehuis veroorzaakt? Wie gaat daar juridisch en financieel voor ­opdraaien? “Ik zit dan zelf diep in de problemen, dus ga geen grenzen ­opzoeken.”

Anderhalve meter afstand houden is niet nodig

Ook De Ultieme Zorg staakt haar werkzaamheden. Financieel kan ­eigenares Maureen Hellenbrand dat aan, want ze runt het bedrijfje naast een administratieve baan in de bouw. “Mijn werknemers doen dit naast hun baan in de zorg. Ook zij gaan tijdens deze lockdown niet kopje-onder.”

Maar marktleider Flekszorg, dat sinds haar oprichting vijftien jaar geleden ruim drieduizend cliënten hielp, staat hier compleet anders in. Tijdens de eerste lockdown lag haar bedrijf inderdaad stil, vertelt eige­nares Berkelmans. Dat was ook een financiële klap. Berkelmans stelde tijdens die lockdown een protocol op, gebaseerd op zorgregels voor contact binnen anderhalve meter. Na de eerste versoepelingen in mei begon ze weer, en sindsdien is ze niet gestopt.

Testen is in het Flekszorgprotocol niet nodig. Wel het dragen van een mondkapje, het reinigen van de ­kamer en douchen. Welke standjes wel of niet kunnen, staat niet vermeld, maar anderhalve meter afstand hoeft niet bewaard te worden. Bij sommige verpleeghuizen gaat het werk nu door, legt Berkelmans uit, en bij andere niet, soms ook ­vanwege tijdelijke quarantaines.

Stichting Snoezelzorg werkt ook met zo’n protocol, op dit moment nog bij ongeveer de helft van de cliënten. “Alleen waar de nood het hoogst is”, aldus eigenares Monique Bijkerk.

Huidhonger

Hoe groot de behoefte aan contact en intimiteit onder veel ouderen juist nu is, ziet psycholoog en seksuoloog Ingrid van Kempen om zich heen in de verpleeghuizen van BrabantZorg, waar ze werkt. “Je ziet de huidhonger na een jaar met weinig bezoek en contact.”

BrabantZorg laat op dit moment geen gespecialiseerde sekswerkers toe, maar Van Kempen begrijpt hoe lastig het dilemma voor de aanbieders kan zijn om wel of niet door te gaan. “Puur kijkend naar de cliënt zeg ik in eerste instantie: ga door, vanwege het belang voor hun wel­bevinden. Tegelijkertijd geldt dat argument ook voor klanten in de reguliere prostitutie, dus dat wordt een moeilijk onderscheid.” En, voegt ze toe: “deze groep ouderen loopt een zeer hoog risico op besmetting. Er mag écht geen risico zijn, wat bij intimiteit ingewikkeld wordt, zelfs met allerlei protocollen.”

‘We leveren zorg, geen escorts’

De vrees dat haar seksverzorgenden mogelijk een corona-uitbraak veroorzaken, leeft niet bij Flekszorg-directeur Berkelmans. “Ik denk zelfs dat onze seksverzorgenden minder risico meebrengen dan reguliere zorgmedewerkers. Het zijn zzp’ers, geen werk is voor hen geen geld, dus ze zijn extra voorzichtig. Het is ­gedaan met de hele business als ze iemand besmetten, dus ze kijken wel drie keer extra uit om in privésituaties besmet te raken.” Daarnaast heeft Berkelmans zelf geen twijfels over in hoeverre sekszorg nu is toegestaan. Sommigen van haar zzp’ers zijn al met voorrang gevaccineerd, de rest volgt binnenkort. “Het is toch duidelijk dat we zorg ­leveren en geen escorts, ook in de ogen van officiële instanties?”

Een woordvoerder van VWS reageert dat dit niet klopt, en dat geen enkele sekswerker nu aan de slag mag, ook in de sekszorgbranche niet. De uitnodiging voor vaccinaties was ‘wellicht een misverstand’, zegt het ministerie.

Maar Berkelmans geeft aan dat ze al jaren als thuiszorgorganisatie geregistreerd staat en ook zo benaderd wordt, ook door de Belastingdienst en individuele zorgverleners. Haar diensten vallen soms onder de Wet maatschappelijke ondersteuning (wmo), wat voor haar opnieuw bevestigt dat ze zorg levert. Ze is kortom niet van plan om te stoppen met het leveren van sekszorg, zeker niet met het belang van haar autistische cliënten in het achterhoofd. “Zonder hun maandelijkse afspraak gaan die soms volledig door het lint.”

Woeste telefoontjes

Seksverzorger Decker, werkzaam bij de Sar, bezoekt zelf geen cliënten vanwege de lockdown. Voor haar is het wachten op versoepelingen moeilijk. “Ik kom normaal bij een man die kanker heeft, en altijd zo blij is als-ie weer even kan knuffelen.” Bij hem kan ze nu niet komen, zegt ze, ook vanwege zijn verlaagde weerstand. “Ik hoop dat ik nog langs kan voordat het te laat is. Hij is een jaar of zestig, terminaal, en heeft juist in deze tijd behoefte aan warmte en liefde.” Bij sommige cliënten staat Decker tijdens deze lockdown even voor het raam te zwaaien, of ze doet een lief briefje in de bus.

Hellenbrand van De Ultieme Zorg merkt dat het voor haar cliënten met een verstandelijke beperking moeilijk is om alle gevolgen van de coronacrisis te begrijpen. “Ik krijg dagelijks woeste telefoontjes, dat ze Rutte wat gaan aandoen of de televisie uit hun raam willen smijten. Hun lichtpuntje van de maand wordt ze afgenomen.” Ze wacht reikhalzend op het moment dat sekswerkers aan de slag mogen, zij het met beperkingen.

Behoefte aan iets kleins en intiems

Dat seksverzorgenden en prostitutie zouden samenvallen, is juist wat Flekszorg-baas Berkelmans zo boos maakt. Haar droom is dat ‘seksverzorgende’ een gecertificeerd beroep met een eigen opleiding wordt, ook om toekomstige verwarring ­binnen de branche te voorkomen. ­“Nederland moet sekszorg, en hoe deze kan helpen, serieuzer nemen.”

Daar zijn eigenlijk alle experts het over eens. Seksuologen Ohlrichs en Kelders twijfelen niet over de vraag of dit ‘echte zorg’ is of veredeld sekswerk. “Het is absoluut zorg”, zegt Kelders.

Seksuoloog Riët Daniël van de ­Archipel Zorggroep hoopt op een middenweg, nu niet-medische ­contactberoepen zoals pedicures en kappers weer open mogen.

“Mensen denken bij seks snel aan penetratie, terwijl onze cliënten vaak juist behoefte hebben aan iets kleins en intiems, zoals het vasthouden van een borst of een erotische massage.” Sinds de lockdown heeft Achipel geen sekswerkers toegelaten. Maar nu er iets meer ruimte komt, wil Daniël de verschillende aanbieders vragen wat wellicht ­mogelijk zou zijn. “Bijvoorbeeld qua coronaveilige massages.”